Tóm tắt Luận án Quản lý thu bảo hiểm xã hội ở Việt Nam

Nội dung tài liệu: Tóm tắt Luận án Quản lý thu bảo hiểm xã hội ở Việt Nam

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH HỌC VIỆN TÀI CHÍNH PHẠM MINH VIỆT QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI Ở VIỆT NAM CHUYÊN NGÀNH: TÀI CHÍNH – NGÂN HÀNG MÃ SỐ: 9.34.02.01 TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ HÀ NỘI - 2019
2. CÔNG TRÌNH ĐƯỢC HOÀN THÀNH TẠI HỌC VIỆN TÀI CHÍNH Người hướng dẫn khoa học: PGS., TS. Hoàng Mạnh Cừ Phản biện 1: Phản biện 2: Phản biện 3: Luận án được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Học viện Tài chính Vào hồi: Ngày tháng năm 2019 Có thể tìm hiểu luận án tại: - Thư viện Quốc gia - Thư viện Học viện Tài chính
3. DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 1. Phạm Minh Việt (2018), “Kinh nghiệm của một số quốc gia trong việc quản lý thu bảo hiểm xã hội và bài học cho Việt Nam”, Tạp chí Nghiên cứu Tài chính kế toán, số 01, tr.53-56. 2. Phạm Minh Việt (2018), “Tăng cường tạo lập nguồn thu quỹ bảo hiểm xã hội trong bối cảnh công nghiệp 4.0”, Tạp chí Công thương, số 14, tr.376-381. 3. Phạm Minh Việt (2019), “Thực trạng quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc hiện nay và một số giải pháp”, Tạp chí Nghiên cứu Tài chính kế toán, số 01, tr.66-69.
4. 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài luận án Bảo hiểm xã hội là chính sách xã hội quan trọng nhất trong hệ thống an sinh xã hội của mỗi quốc gia. BHXH góp phần ổn định xã hội, đảm bảo cuộc sống an lành, thực hiện công bằng và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Đây là một trong những nội dung quan trọng trong hệ thống chính sách xã hội mà Đảng và Nhà nước ta hết sức chú trọng phát triển trong thời gian qua. Chính sách BHXH ở nước ta ra đời từ rất sớm, bắt đầu từ thời điểm đánh dấu sự đổi mới của chính sách BHXH, chính phủ ban hành Nghị định số 12/CP ngày 26/01/1995 về việc ban hành điều lệ BHXH và Nghị định số 19/CP ngày 16/02/1995 về thành lập Bảo hiểm xã hội Việt Nam. Quỹ BHXH hiện nay độc lập với ngân sách Nhà nước, hoạt động theo cơ chế đóng- hưởng, do đó càng nhiều người tham gia và đóng góp thì quy mô quỹ càng tăng. Đây là điều kiện tiên quyết để đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp cho NLĐ. Trong những năm qua, chính sách về thu BHXH đã nhiều lần được bổ sung, sửa đổi trên các nội dung đối tượng, phương thức, quy trình thu BHXH, đặc biệt từ sau khi Luật BHXH chính thức có hiệu lực 01/01/2007. Sự quan tâm của Đảng và Nhà nước ta về chính sách BHXH còn được thể hiện mạnh mẽ hơn nữa tại Hội nghị lần thứ 7, Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam khóa XII đã thảo luận, đóng góp nhiều ý kiến đối với Đề án cải cách chính sách BHXH và đã nhất trí ban hành Nghị quyết số 28-NQ/TW ngày 23/5/2018 về cải cách chính sách BHXH. Thực tiễn những năm qua cho thấy, chính sách BHXH và việc quản lý, tổ chức thực hiện các chính sách này đã đạt được những thành tựu đáng kể, đánh dấu sự phát triển về hệ thống an sinh xã hội của quốc gia nói chung và hệ thống BHXH nói riêng. Với vai trò chủ đạo của Nhà nước, sự tham gia của người lao động và người sử dụng lao động, Quỹ
5. 2 BHXH đã trở thành quỹ an sinh lớn nhất, hoạt động theo nguyên tắc đóng - hưởng và chia sẻ. Nguồn thu cho quỹ BHXH ngày càng tăng; diện bao phủ BHXH theo quy định của pháp luật và quy mô tham gia BHXH trên thực tế ngày càng được mở rộng. Theo BHXH Việt Nam, tính đến năm 2017, tổng số người tham gia BHXH khoảng 13,9 triệu người (trong đó: BHXH bắt buộc là 13,6 triệu người, BHXH tự nguyện là 0,3 triệu người), tăng hơn 2,3 lần so với thời điểm Luật BHXH số 71/2006/QH11 có hiệu lực. Công tác quản lý thu BHXH là một trong những nhiệm vụ quan trọng và khó khăn của ngành BHXH. Diện bao phủ còn ở mức thấp so với các nước trong khu vực; quỹ BHXH vẫn tiềm ẩn nguy cơ về mất cân đối trong trung và dài hạn; các chế độ BHXH còn chưa đa dạng, linh hoạt nên thiếu hấp dẫn; hồ sơ, thủ tục còn chưa thực sự thuận lợi cho doanh nghiệp, NLĐ. Các đối tượng lao động lợi dụng những kẽ hở của pháp luật BHXH để trục lợi BHXH làm thất thoát quỹ BHXH, số DN nợ đóng, trốn đóng BHXH vẫn còn khá phổ biến; việc tăng trưởng nguồn thu BHXH còn thấp chưa tương xứng với tiềm năng hiện tại. Theo thống kê năm 2017, việc tham gia BHXH mới chỉ đạt gần 29% lực lượng lao động trong độ tuổi tham gia BHXH, vẫn còn trên 70% chưa tham gia. Hiện còn hơn 300.000 doanh nghiệp đang hoạt động mà không tham gia BHXH. Để khắc phục những hạn chế trên, nhằm mở rộng và tăng trưởng nguồn thu BHXH, phát triển bền vững quỹ BHXH, cần có những giải pháp thiết thực, hiệu quả trong thời gian tới. Xuất phát từ những vấn đề nêu trên, việc lựa chọn nghiên cứu đề tài “Quản lý thu bảo hiểm xã hội ở Việt Nam” là rất quan trọng và cần thiết.
6. 3 2. Mục đích và câu hỏi nghiên cứu của luận án 2.1. Mục đích nghiên cứu của luận án Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn, luận án đề xuất giải pháp tăng cường quản lý thu BHXH bắt buộc ở Việt Nam. 2.2. Câu hỏi nghiên cứu của luận án Câu hỏi 1. Lý luận về quản lý thu BHXH bao gồm những vấn đề cơ bản nào? Câu hỏi 2. Những nhân tố nào ảnh hưởng đến hoạt động quản lý thu BHXH? Các tiêu chí đánh giá quản lý thu BHXH là gì? Câu hỏi 3. Kinh nghiệm quản lý thu BHXH ở một số quốc gia và Việt Nam có thể áp dụng những bài học nào? Câu hỏi 4. Thực trạng quản lý thu BHXH ở Việt Nam hiện nay đã đạt được những kết quả và còn những hạn chế gì? Nguyên nhân của những hạn chế đó? Câu hỏi 5. Định hướng và giải pháp tăng cường quản lý thu BHXH ở Việt Nam trong thời gian tới là gì? Để trả lời các câu hỏi trên, định hướng nghiên cứu của luận án bao gồm: bổ sung, hoàn thiện và hệ thống hóa những vấn đề lý luận cơ bản về quản lý thu BHXH; các nhân tố ảnh hưởng và tiêu chí đánh giá quản lý thu BHXH; nghiên cứu kinh nghiệm quản lý và kinh nghiệm tổ chức thực hiện BHXH ở một số quốc gia trên thế giới để rút ra bài học cho Việt Nam; đánh giá hoạt động quản lý thu BHXH ở Việt Nam hiện nay và sử dụng các phương pháp nghiên cứu phù hợp để rút ra những kết quả đạt được, hạn chế còn tồn tại và nguyên nhân; dựa vào những hạn chế và nguyên nhân của hạn chế đã rút ra để đưa ra những giải pháp phù hợp nhằm tăng cường quản lý thu BHXH ở Việt Nam đến năm 2025 và những năm tiếp theo. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Đề tài tập trung nghiên cứu các vấn đề lý luận và thực tiễn về quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc ở Việt Nam.
7. 4 - Phạm vi nghiên cứu: + Nội dung nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu về quản lý thu BHXH bắt buộc ở Việt Nam, không bao gồm bảo hiểm y tế, bảo hiểm xã hội tự nguyện, bảo hiểm thất nghiệp và hoạt động đầu tư tăng trưởng quỹ. Luận án nhìn nhận và giải quyết vấn đề từ góc độ cơ quan BHXH. + Không gian nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu hoạt động quản lý thu BHXH bắt buộc ở Việt Nam. + Thời gian nghiên cứu: Đề tài giới hạn phạm vi nghiên cứu trong giai đoạn 2007-2017 và đưa ra những giải pháp kiến nghị đến năm 2025 và những năm tiếp theo. 4. Phương pháp nghiên cứu Luận án sử dụng phương pháp luận Chủ nghĩa duy vật biện chứng và Chủ nghĩa duy vật lịch sử để làm rõ thêm và hệ thống hóa những vấn đề lý luận cơ bản về quản lý thu BHXH. Để giải quyết những vấn đề đặt ra trong các câu hỏi nghiên cứu, tác giả sử dụng kết hợp các phương pháp nghiên cứu định tính và định lượng, nội dung cụ thể như sau: 4.1. Phương pháp tổng quan tài liệu Tác giả tổng hợp và đánh giá các công trình nghiên cứu khoa học trong và ngoài nước có liên quan đến đề tài luận án để khái quát lại những mặt đạt được, những vấn đề còn hạn chế để tìm ra khoảng trống trong nghiên cứu. Đồng thời đưa ra những minh chứng không có sự trùng lắp với các đề tài trước đó và công trình này là công trình nghiên cứu mới của tác giả. 4.2. Phương pháp thu thập và xử lý số liệu Luận án sử dụng cả phương pháp nghiên cứu định tính và nghiên cứu định lượng. Luận án thu thập số liệu qua nguồn số liệu thứ cấp và nguồn số liệu sơ cấp. Tác giả sử dụng các nguồn dữ liệu sau khi thu thập được phân tích trên bảng biểu và sử dụng phần mềm SPSS 20.0 (Phần mềm thống kê
8. 5 dành cho khoa học xã hội – Statistical Package for the Social Sciences) để thống kê, tổng hợp, phân tích, so sánh, đánh giá cho nghiên cứu này. 5. Những đóng góp mới của luận án Luận án có những đóng góp mới cả về mặt lý luận và thực tiễn, cụ thể như sau: Một là, luận án nghiên cứu một cách có hệ thống về BHXH, quỹ BHXH và quản lý thu BHXH, bao gồm các vấn đề như: đảm bảo thu đúng, thu đủ, thu kịp thời; giảm thiểu nợ đọng BHXH; đảm bảo công bằng đối với các đối tượng tham gia BHXH; Hai là, luận án xác định những nhân tố tác động đến quản lý thu BHXH, lý giải và làm rõ nội dung của từng nhân tố; Ba là, luận án xác định các tiêu chí đánh giá mức độ bao phủ, mức độ tuân thủ BHXH, mức độ quản lý thu BHXH; Bốn là, luận án sử dụng cơ sở lý thuyết, thực tiễn để phân tích, đánh giá thực trạng quản lý thu BHXH ở Việt Nam; Năm là, luận án đề xuất một số giải pháp nhằm tăng cường quản lý thu BHXH ở Việt Nam. 6. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, Luận án được chia thành 4 chương, cụ thể như sau: Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu. Chương 2: Những vấn đề lý luận về quản lý thu BHXH. Chương 3: Thực trạng quản lý thu BHXH ở Việt Nam. Chương 4: Giải pháp tăng cường quản lý thu BHXH ở Việt Nam.
9. 6 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU Công tác quản lý thu BHXH đặc biệt quan trọng trong hệ thống BHXH, có vai trò quyết định đến sự tồn tại của hệ thống BHXH. Các nghiên cứu trong và ngoài nước của nhiều tác giả khác nhau cũng đã đề cập đến vấn đề BHXH nói chung và công tác quản lý thu BHXH nói riêng. Tuy nhiên, việc áp dụng vào thực tiễn nước ta hiện nay cần phải được nghiên cứu thật kỹ. Các công trình đã nghiên cứu giúp nghiên cứu sinh hệ thống hóa được những vấn đề lý luận, làm rõ được những vấn đề đã nghiên cứu và những vấn đề cần tiếp tục được nghiên cứu. Sau đây là một số công trình đã nghiên cứu liên quan đến đề tài mà nghiên cứu sinh đã tổng hợp được: 1.1. Tổng quan những nghiên cứu liên quan đến quản lý thu BHXH 1.1.1. Những nghiên cứu về quản lý đối tượng tham gia BHXH - Phạm Đình Thành (2016) nghiên cứu đề tài khoa học cấp Bộ (BHXH Việt Nam): “Nghiên cứu các giải pháp nhằm quản lý và phát triển đối tượng tham gia BHXH trong các doanh nghiệp trên địa bàn thành phố Hà Nội”; - Bùi Sỹ Lợi (2016) nghiên cứu đề tài khoa học cấp Bộ (BHXH Việt Nam): “Nghiên cứu các giải pháp nhằm triển khai thực hiện BHXH bắt buộc cho người LĐ làm việc theo hợp đồng LĐ có thời hạn từ đủ 1 tháng đến dưới 3 tháng theo quy định của luật BHXH năm 2014”; - Nguyễn Bích Ngọc (2011) nghiên cứu đề tài khoa học cấp Viện (Viện Khoa học Lao động và Xã hội): “Dự báo khả năng tham gia vào hệ thống bảo hiểm: BHXH bắt buộc, BHXH tự nguyện và BHXH thất nghiệp”; - Ma. Belinda S. Mandigma (2016) nghiên cứu: “Determinants of Social Insurance Coverage in the Philippines”; - Tổ chức Lao động Quốc tế ILO (2013) với nghiên cứu: “Innovations in extending social insurance coverage to independent workers: Experiences from Brazil, Cape Verde, Colombia, Costa Rica, Ecuador, Philippines, France and Uruguay”.
10. 7 - Rebecca Holmes và Lucy Scott (2016) nghiên cứu: “Extending social insurance to informal workers”. 1.1.2. Những nghiên cứu về quản lý căn cứ đảm bảo đóng BHXH - Phạm Trường Giang (2010) luận án tiến sĩ: “Hoàn thiện cơ chế thu bảo hiểm xã hội ở Việt Nam”; - Hoàng Minh Tuấn (2018) luận án tiến sĩ: “Nghiên cứu nhân tố ảnh hưởng đến công tác quản lý nhà nước về Bảo hiểm xã hội ở Việt nam”; - Phạm Đình Thành (2018) nghiên cứu đề tài: “Mức giới hạn trên của tiền lương tháng làm căn cứ đóng BHXH: Từ góc nhìn lý luận & Thực tiễn”; - Dương Xuân Triệu (2011) nghiên cứu đề án: “Hoàn thiện quy trình quản lý thu, cấp sổ và quản lý sổ BHXH, thẻ BHYT”; - Louis D. Enoff and Roddy McKinnon (2011) nghiên cứu: “Social Security Contribution Collection and Compliance: Improving Governance to Extend Social Protection”; - Ben Braham Mehdi (2016) với nghiên cứu: “Pension Systems Contribution Determinants: a Cross Sectional Analysis on Tunisia”. 1.1.3. Những nghiên cứu về quản lý tổ chức thu BHXH - Nguyễn Thị Hào (2014) luận án tiến sĩ: “Đảm bảo tài chính cho bảo hiểm xã hội Việt Nam”; - Nguyễn Trọng Thản (2014) với đề tài cấp bộ: “Giải pháp bảo toàn và tăng trưởng quỹ BHXH ở Việt Nam”; - Trần Thị Thúy Nga (2014) với đề tài cấp bộ: “Các giải pháp đảm bảo cân đối Quỹ hưu trí và tử tuất trong dài hạn”; - Trần Minh Thắng (2018) luận án tiến sĩ: “Quản lý quỹ bảo hiểm thất nghiệp ở Việt Nam” ; - Nguyễn Mạnh Tuấn nghiên cứu về “Xây dựng hệ thống chỉ tiêu giám sát, đánh giá thực hiện phát triển bền vững của Ngành BHXH giai đoạn 2013 – 2015 và định hướng giai đoạn 2016 – 2020”. - Phạm Thị Lan Phương (2015) luận án tiến sĩ: “Nghiên cứu phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện đối với người lao động trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc” - ILO (2010) nghiên cứu: “Governance of Social Security Systems: