Luận văn Khảo sát các tương tác thuốc trong đơn thuốc điều trị ngoại trú tại bệnh viện trường Đại học Y dược Huế

Nội dung tài liệu: Luận văn Khảo sát các tương tác thuốc trong đơn thuốc điều trị ngoại trú tại bệnh viện trường Đại học Y dược Huế

1. ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC NGUYỄN THỊ HIỀN KHẢO SÁT CÁC TƯƠNG TÁC THUỐC TRONG ĐƠN THUỐC ĐIỀU TRỊ NGOẠI TRÚ TẠI BỆNH VIỆN TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC HUẾ LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP DƯỢC SĨ ĐẠI HỌC Người hướng dẫn luận văn Th.S VÕ THỊ HỒNG PHƯỢNG Huế, năm 2018
2. Lời Cảm Ơ n Thực hiện luận văn tốt nghiệp cuối khóa chính là cơ hội cho sinh viên hệ thống, củng cố lại kiến thức, vận dụng những gì đã học vào trong thực tế và đặc biệt là được làm quen, rèn luyện kỹ năng tiến hành nghiên cứu khoa học, làm bước đệm cho việc thực hiện những công trình lớn hơn về sau. Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Ban Chủ nhiệm Khoa Dược và các thầy cô giáo đã tận tình giảng dạy, trang bị những kiến thức cần thiết và tạo điều kiện cho tôi được thực hiện luận văn tốt nghiệp cuối khóa. Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Khoa Dược - Bệnh viện Trường Đại học Y Dược Huế đã hỗ trợ cho tôi trong suốt quá trình tiến hành thu thập số liệu để làm luận văn. Đặc biệt tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc đến Thạc sĩ Võ Thị Hồng Phượng - giảng viên Bộ môn Dược lâm sàng, Trường Đại học Y Dược Huế, là người thầy đã trực tiếp hướng dẫn, chỉ bảo tận tình và truyền đạt những kinh nghiệm quý báu cho tôi trong suốt quá trình thực hiện và hoàn thành luận văn của mình. Và cuối cùng, là lời cảm ơn chân thành tôi muốn gửi đến gia đình và bạn bè vì đã luôn ở bên cạnh để giúp tôi vượt qua những thời điểm khó khăn nhất, luôn là chỗ dựa vững chắc cho tôi trong học tập và cuộc sống. Do hạn chế về thời gian tiến hành nên chắc chắn đề tài không tránh khỏi sai sót. Vì vậy, rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của quý thầy cô và các bạn. Huế, tháng 5 năm 2018 Nguyễn Thị Hiền
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan số liệu nghiên cứu trong luận văn hoàn toàn do cá nhân tôi thực hiện và không trùng với bất kì luận văn nào trước đây. Sinh viên thực hiện Nguyễn Thị Hiền
4. DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT American College of Cardiology ACC (Trường môn Tim mạch Hoa Kỳ) Adverse Drug Reaction ADR (Phản ứng có hại của thuốc) American Heart Association AHA (Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ) B Bảng British National Formulary BNF (Dược thư Quốc gia Anh) CCĐ Chống chỉ định Centers for Disease Control and Prevention CDC (Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa bệnh tật Hoa Kỳ) CSDL Cơ sở dữ liệu CYP2C19 Cytochrome P450 2C19 CYP450 Cytochrome P450 DĐH Dược động học DLH Dược lực học Phần mềm tra cứu tương tác thuốc trực tuyến truy cập tại địa DRUG chỉ www.drugs.com European Medicines Agency EMA (Cơ quan Quản lý Dược phẩm châu Âu) Food and Drug Administration FDA (Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ) International Classification of Disease, Tenth Edition ICD - 10 (Phân loại thống kê quốc tế về bệnh tật và các vấn đề sức khỏe có liên quan phiên bản lần thứ 10)
5. Phần mềm tra cứu tương tác thuốc trực tuyến truy cập tại địa MED chỉ www.medscape.com Drug interactions - Micromedex® Solutions MM (Phần mềm tra cứu tương tác thuốc trực tuyến Micromedex) Nonsteroidal Anti-inflammatory Drug NSAID (Thuốc kháng viêm không steroid) NT Nghiêm trọng Over-the-counter OTC (Thuốc không cần kê đơn) Proton Pump Inhibitor PPI (Thuốc ức chế bơm proton) SD Độ lệch chuẩn Stockley’s Drug Interactions Pocket Companion SDI (Sổ tay tra cứu tương tác thuốc của Stockley) STT Số thứ tự TB Trung bình TTT Tương tác thuốc YNLS Ý nghĩa lâm sàng
6. MỤC LỤC Trang ĐẶT VẤN ĐỀ ............................................................................................................ 1 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN ..................................................................................... 3 1.1. Đại cương về tương tác thuốc .............................................................................. 3 1.1.1. Khái niệm tương tác thuốc ................................................................................ 3 1.1.2. Phân loại tương tác thuốc .................................................................................. 3 1.1.3. Các yếu tố nguy cơ gây ra tương tác thuốc ....................................................... 7 1.1.4. Hậu quả của tương tác thuốc ............................................................................. 8 1.1.5. Tương tác thuốc có ý nghĩa lâm sàng ............................................................... 9 1.1.6. Các nghiên cứu về tương tác thuốc ................................................................... 9 1.2. Các biện pháp quản lý tương tác thuốc trong thực hành lâm sàng .................... 11 1.2.1. Các cơ sở dữ liệu tra cứu tương tác thuốc ....................................................... 11 1.2.2. Xây dựng danh mục tương tác thuốc sử dụng trong thực hành lâm sàng ....... 17 CHƯƠNG 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................... 18 2.1. Đối tượng nghiên cứu......................................................................................... 18 2.2. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................... 18 2.3. Nội dung nghiên cứu .......................................................................................... 21 2.4. Xử lý số liệu ....................................................................................................... 23 CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .............................................................. 24 3.1. Đặc điểm của bệnh nhân và tình hình sử dụng thuốc trong mẫu nghiên cứu .... 24 3.1.1. Đặc điểm của bệnh nhân trong mẫu nghiên cứu ............................................. 24 3.1.2. Đặc điểm về tình hình sử dụng thuốc trong mẫu nghiên cứu ......................... 25 3.2. Xác định các tương tác thuốc có ý nghĩa lâm sàng xảy ra trong đơn thuốc điều trị ngoại trú tại Bệnh viện Trường Đại học Y Dược Huế ......................................... 26 3.2.1. Danh sách các tương tác thuốc có ý nghĩa lâm sàng xảy ra trong đơn thuốc điều trị ngoại trú ........................................................................................................ 26 3.2.2. Đặc điểm tương tác thuốc có ý nghĩa lâm sàng xảy ra trong đơn thuốc điều trị ngoại trú..................................................................................................................... 30
7. 3.2.3. Cơ chế và hậu quả của các tương tác thuốc có ý nghĩa lâm sàng xảy ra trong đơn thuốc điều trị ngoại trú ....................................................................................... 32 3.2.4. Phân tích sự ảnh hưởng của một số yếu tố đến khả năng xảy ra tương tác thuốc có ý nghĩa lâm sàng ......................................................................................... 34 3.3. Xây dựng hướng dẫn quản lý các tương tác thuốc có ý nghĩa lâm sàng tại Bệnh viện Trường Đại học Y Dược Huế ............................................................................ 35 CHƯƠNG 4. BÀN LUẬN ....................................................................................... 36 4.1. Đặc điểm của bệnh nhân và tình hình sử dụng thuốc trong mẫu nghiên cứu .... 36 4.2. Xác định các tương tác thuốc có ý nghĩa lâm sàng xảy ra trong đơn thuốc điều trị ngoại trú tại Bệnh viện Trường Đại học Y Dược Huế ......................................... 37 4.2.1. Danh sách các tương tác thuốc có ý nghĩa lâm sàng xảy ra trong đơn thuốc điều trị ngoại trú ........................................................................................................ 37 4.2.2. Đặc điểm tương tác thuốc có ý nghĩa lâm sàng xảy ra trong đơn thuốc điều trị ngoại trú..................................................................................................................... 39 4.2.3. Cơ chế và hậu quả của các tương tác thuốc có ý nghĩa lâm sàng xảy ra trong đơn thuốc điều trị ngoại trú ....................................................................................... 43 4.2.4. Phân tích sự ảnh hưởng của một số yếu tố đến khả năng xuất hiện tương tác thuốc có ý nghĩa lâm sàng ......................................................................................... 45 4.3. Xây dựng hướng dẫn quản lý các tương tác thuốc có ý nghĩa lâm sàng tại Bệnh viện Trường Đại học Y Dược Huế ............................................................................ 46 KẾT LUẬN .............................................................................................................. 47 KIẾN NGHỊ ............................................................................................................. 50 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
8. DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 1.1. Danh sách các thuốc có khoảng điều trị hẹp .............................................. 7 Bảng 1.2. Một số cơ sở dữ liệu tra cứu tương tác thuốc trên thế giới và tại Việt Nam11 Bảng 1.3. Phân loại mức độ nặng của tương tác trong MM ..................................... 12 Bảng 1.4. Phân loại mức độ nặng của tương tác trong BNF 74 ............................... 13 Bảng 1.5. Phân loại mức độ nặng của tương tác trong SDI ...................................... 14 Bảng 1.6. Phân loại mức độ nặng của tương tác trong DRUG ................................. 15 Bảng 1.7. Phân loại mức độ nặng của tương tác trong MED ................................... 15 Bảng 2.1. Bảng quy ước mức độ đánh giá tương tác thuốc có ý nghĩa lâm sàng ở các cơ sở dữ liệu .............................................................................................................. 19 Bảng 3.1. Phân bố nhóm tuổi bệnh nhân trong mẫu nghiên cứu .............................. 24 Bảng 3.2. Phân bố giới tính bệnh nhân trong mẫu nghiên cứu ................................. 24 Bảng 3.3. Phân bố nhóm bệnh trong mẫu nghiên cứu .............................................. 25 Bảng 3.4. Đặc điểm về số thuốc được kê đơn trong đơn thuốc ................................ 25 Bảng 3.5. Phân bố nhóm thuốc trong mẫu nghiên cứu ............................................. 26 Bảng 3.6. Danh sách các tương tác thuốc có ý nghĩa lâm sàng được đồng thuận bởi các cơ sở dữ liệu ........................................................................................................ 27 Bảng 3.7. Danh sách 20 cặp tương tác thuốc có ý nghĩa lâm sàng xảy ra trong đơn thuốc điều trị ngoại trú .............................................................................................. 29 Bảng 3.8. Đặc điểm tương tác thuốc có ý nghĩa lâm sàng ........................................ 30 Bảng 3.9. Tần suất xuất hiện các tương tác thuốc có ý nghĩa lâm sàng ................... 31 Bảng 3.10. Cơ chế và hậu quả của các tương tác có ý nghĩa lâm sàng..................... 32 Bảng 3.11. Phân loại các tương tác có ý nghĩa lâm sàng theo cơ chế tương tác ...... 33 Bảng 3.12. Ảnh hưởng của một số yếu tố đến khả năng xảy ra tương tác thuốc có ý nghĩa lâm sàng ........................................................................................................... 34
9. 1 ĐẶT VẤN ĐỀ Việc phối hợp thuốc là không thể tránh khỏi, nhất là trong tình trạng đa bệnh lý, đa triệu chứng. Đó chính là nguyên nhân làm cho tương tác thuốc bất lợi dễ xảy ra. Tỷ lệ tương tác tăng theo cấp số nhân với số lượng thuốc phối hợp và tương tác thuốc là một trong những nguyên nhân quan trọng trong các phản ứng có hại của thuốc [2]. Hậu quả của tương tác thuốc ảnh hưởng đến chất lượng điều trị và sức khỏe của người bệnh, thậm chí có thể dẫn đến tử vong. Về mặt lâm sàng, bên cạnh một số tương tác có lợi, các tương tác thuốc xảy ra có thể đưa đến hệ quả “giảm hoạt tính” đồng nghĩa với giảm hiệu quả điều trị hoặc “tăng hoạt tính quá mức” dẫn đến tác dụng bất thường của thuốc. Trong một phân tích hệ thống về phản ứng có hại của thuốc, tương tác thuốc chiếm từ 3 - 5% các sai sót liên quan đến thuốc xảy ra tại bệnh viện, đồng thời hậu quả do tương tác thuốc gây ra đóng góp vào nguyên nhân dẫn đến nhập viện và cấp cứu [38]. Tương tác thuốc làm ảnh hưởng đến sức khỏe của người bệnh và đồng thời làm tăng chi phí điều trị, tăng gánh nặng cho hệ thống y tế [33]. Tuy nhiên, tương tác thuốc là một vấn đề có thể phòng tránh được bằng cách sử dụng thuốc thận trọng và giám sát chặt chẽ bệnh nhân trong quá trình điều trị hoặc tiến hành các biện pháp can thiệp để giảm thiểu nguy cơ xảy ra tương tác thuốc. Cùng với sự phát triển của khoa học và y học, nhiều cơ sở dữ liệu tra cứu tương tác thuốc ra đời nhằm giúp các cán bộ và nhân viên y tế thuận lợi trong việc xác định tương tác thuốc trước khi chỉ định sử dụng thuốc trên bệnh nhân. Tuy nhiên, giữa các cơ sở dữ liệu tra cứu tương tác thuốc lại không có sự tương đồng trong cách ghi nhận tương tác thuốc và nhận định mức độ nghiêm trọng [4], [10], [47]. Do vậy, đánh giá tương tác thuốc dựa trên sự đồng thuận từ nhiều cơ sở dữ liệu sẽ giúp chúng ta chắc chắn hơn về khả năng xảy ra tương tác thuốc, từ đó chú ý hơn vào các tương tác này trong thực hành lâm sàng để đảm bảo việc sử dụng thuốc hợp lý cho người bệnh.
10. 2 Bệnh viện Trường Đại học Y Dược Huế là một trong những bệnh viện trên cả nước đang tiến hành triển khai các hoạt động Dược lâm sàng nhằm góp phần đảm bảo việc sử dụng thuốc an toàn, hợp lý và hiệu quả trên bệnh nhân điều trị ngoại trú và nội trú. Tại bệnh viện, đã có nhiều nghiên cứu được thực hiện nhằm đánh giá việc sử dụng thuốc trong điều trị, tuy nhiên, hiện chưa có nghiên cứu nào tiến hành khảo sát tương tác thuốc trên đối tượng bệnh nhân ngoại trú, là đối tượng mà việc theo dõi và giám sát sử dụng thuốc gặp nhiều khó khăn hơn các bệnh nhân nội trú. Xuất phát từ thực tế các vấn đề mà tương tác thuốc có thể gây ra cũng như yêu cầu triển khai hoạt động Dược lâm sàng tại bệnh viện, chúng tôi tiến hành đề tài: “Khảo sát các tương tác thuốc trong đơn thuốc điều trị ngoại trú tại Bệnh viện Trường Đại học Y Dược Huế” với các mục tiêu sau: 1. Xác định các tương tác thuốc có ý nghĩa lâm sàng xảy ra trong đơn thuốc điều trị ngoại trú tại Bệnh viện Trường Đại học Y Dược Huế. 2. Xây dựng hướng dẫn quản lý các tương tác thuốc có ý nghĩa lâm sàng tại Bệnh viện Trường Đại học Y Dược Huế.