Đề tài Xây dựng và đánh giá hiệu quả các công cụ hỗ trợ tư vấn sử dụng thuốc tại nhà thuốc

Nội dung tài liệu: Đề tài Xây dựng và đánh giá hiệu quả các công cụ hỗ trợ tư vấn sử dụng thuốc tại nhà thuốc

1. ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC BÁO CÁO TỔNG KẾT ĐỀ TÀI KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ CẤP ĐẠI HỌC HUẾ XÂY DỰNG VÀ ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ CÁC CÔNG CỤ HỖ TRỢ TƯ VẤN SỬ DỤNG THUỐC TẠI NHÀ THUỐC MÃ SỐ: DHH 2017-04-69 Chủ nhiệm đề tài: TS.DS. Võ Thị Hà . Huế, Tháng 12 Năm 2018
2. ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC BÁO CÁO TỔNG KẾT ĐỀ TÀI KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ CẤP ĐẠI HỌC HUẾ XÂY DỰNG VÀ ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ CÁC CÔNG CỤ HỖ TRỢ TƯ VẤN SỬ DỤNG THUỐC TẠI NHÀ THUỐC Mã số: DHH 2017-04-69 Xác nhận của cơ quan chủ trì đề tài Chủ nhiệm đề tài (ký, họ tên, đóng dấu) (ký, họ tên)
3. i Danh sách thành viên tham gia đề tài và Danh sách các đơn vị phối hợp chính STT Họ và tên Đơn vị công tác và lĩnh vực Vai trò chuyên môn 1 TS.DS. Võ Thị - Khoa Dược, Trường Đại học Y Chủ nhiệm đề tài Hà Dược Huế - Dược lâm sàng 2 - Khoa Dược, Trường Đại học Y Thành viên TS. Trương Viết Dược Huế nghiên cứu Thành - Dược lâm sàng – Dịch tễ dược 3 - Khoa Dược, Trường Đại học Y Thành viên ThS. Võ Thị Dược Huế nghiên cứu Hồng Phượng - Dược lâm sàng 4 - Khoa Dược, Trường Đại học Y Thành viên ThS.DS. Lê Thị Dược Huế nghiên cứu Minh Nguyệt - Dược bào chế 5 - Bộ môn Dược lý, Trường Đại Thành viên PGS.TS.BS. Lê học Y Dược Huế nghiên cứu Chuyển - Nội, Dược lý 6 - Bộ môn Nội, Trường Đại học Y Thành viên ThS.BS. Trần Dược Huế nghiên cứu Quang Trung - Nội tiêu hóa 7 - Bộ môn Da liễu, Trường Đại học Thành viên ThS.BS. Mai Bá Y Dược Huế nghiên cứu Hoàng Anh - Da liễu
4. ii MỤC LỤC DANH MỤC CÁC BẢNG ................................................................................... IV DANH MỤC CÁC HÌNH ..................................................................................... V DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .................................................................. VI MỞ ĐẦU ................................................................................................................ 1 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU ............................................................... 3 1.1. Tình hình chung về sử dụng thuốc trên thế giới và Việt Nam ........................ 3 1.1.1. Tình hình sử dụng thuốc trên thế giới ..................................................... 3 1.1.2. Tình hình sử dụng thuốc tại Việt Nam .................................................... 3 1.2. Tư vấn sử dụng thuốc bởi dược sĩ tại nhà thuốc ............................................ 4 1.2.1. Khái niệm nhà thuốc .............................................................................. 4 1.2.2. Vai trò của người dược sĩ tại nhà thuốc .................................................. 5 1.2.3. Khái niệm và nguyên tắc “Thực hành tốt nhà thuốc” (GPP) ................... 5 1.2.4. Một số tiêu chuẩn và yêu cầ u chính của GPP Việt Nam liên quan đến hoạt động tư vấn sử dụng thuốc ....................................................................... 6 1.2.5. Các loại tư vấn sử dụng thuốc ................................................................ 6 1.2.6. Các bước tư vấn sử dụng thuốc .............................................................. 8 1.3. Thực trạng tư vấn sử dụng thuốc ................................................................... 9 1.3.1. Trên thế giới .......................................................................................... 9 1.3.2. Tại Việt Nam ......................................................................................... 9 1.4. Phương pháp nghiên cứu đánh giá chất lượng tư vấn tại nhà thuốc ............. 10 1.4.1. Phương pháp phỏng vấn ....................................................................... 10 1.4.2. Phương pháp điều tra bằng phiếu ......................................................... 10 1.4.3. Phương pháp quan sát .......................................................................... 10 1.4.4. Phương pháp đóng vai .......................................................................... 11 1.5. Phương pháp nâng cao chất lượng tư vấn tại nhà thuốc ............................... 13 1.5.1. Phản hồi ngay lập tức ........................................................................... 13 1.5.2. Sử dụng công cụ hỗ trợ tư vấn .............................................................. 13 1.5.2.1. Trên thế giới ...................................................................................... 13 1.5.2.2. Tại Việt Nam .................................................................................... 14 1.5.3. Can thiệp giáo dục ............................................................................... 14 CHƯƠNG 2. NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..................... 15 Mục tiêu 1: Khảo sát tình hình tư vấn sử dụng thuốc tại một số nhà thuốc trên địa bàn thành phố Huế ............................................................................................. 15 Mục tiêu 1.1: Khảo sát tình hình tư vấn sử dụng thuốc tại một số nhà thuốc trên địa bàn thành phố Huế bằng phương pháp phỏng vấn ............................. 15 Mục tiêu 1.2: Đánh giá tình hình tư vấn sử dụng thuốc OTC tại các nhà thuốc trên địa bàn thành phố Huế bằng phương pháp quan sát trực tiếp ................... 16 Mục tiêu 2: Xây dựng và thẩm định công cụ hỗ trợ cho việc tư vấn sử dụng thuốc tại nhà thuốc ...................................................................................................... 19
5. iii Mục tiêu 3: Đánh giá hiệu quả của can thiệp nhằm nâng cao chất lượng tư vấn sử dụng thuốc OTC tại một số nhà thuốc trên địa bàn thành phố Huế ..................... 22 Vấn đề đạo đức nghiên cứu................................................................................ 26 CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ............................. 27 3.1. Khảo sát tình hình tư vấn sử dụng thuốc tại một số nhà thuốc trên thành phố Huế .................................................................................................................... 27 3.1.1. Đánh giá tình hình tư vấn sử dụng thuốc tại các nhà thuốc trên địa bàn thành phố Huế bằng phương pháp phỏng vấn .................................................... 27 3.1.1.1. Thông tin người tham gia phỏng vấn ................................................. 27 3.1.1.2. Đặc điểm nhà thuốc ........................................................................... 27 3.1.1.3. Các triệu chứng bệnh/bệnh phổ biến tại nhà thuốc ............................. 28 3.1.1.4. Đặc điểm quá trình tư vấn sử dụng thuốc tại nhà thuốc ..................... 29 3.1.1.5. Đặc điểm mong đợi về các công cụ hỗ trợ dược sĩ tư vấn .................. 32 3.1.2. Đánh giá tình hình tư vấn sử dụng thuốc OTC tại các nhà thuốc trên địa bàn thành phố Huế bằng quan sát trực tiếp ......................................................... 34 3.1.2.1. Đặc điểm của các trường hợp tư vấn ................................................. 35 3.1.2.2. Các bước tư vấn ................................................................................ 36 3.2. Kết quả quá trình xây dựng và thẩm định công cụ hỗ trợ tư vấn sử dụng thuốc OTC ......................................................................................................... 38 3.2.1. Xây dựng công cụ ................................................................................ 38 3.2.2. Thẩm định công cụ ............................................................................... 42 3.3. Đánh giá hiệu quả của can thiệp nhằm nâng cao chất lượng tư vấn sử dụng thuốc OTC tại một số nhà thuốc trên địa bàn thành phố Huế ............................. 43 3.3.1. Đặc điểm chung của các dược sĩ tham gia đào tạo ................................ 43 3.3.2. Đặc điểm nhà thuốc tham gia đào tạo ................................................... 44 3.3.3. Đánh giá hiệu quả về kiến thức tư vấn quản lý cảm lạnh ...................... 44 3.3.4. Đánh giá kỹ năng tư vấn sử dụng thuốc OTC và thực hành bán thuốc điều trị cảm lạnh sau can thiệp bằng phương pháp đóng vai ........................... 47 4.4. Ưu, nhược điểm của nghiên cứu ................................................................. 56 4.4.1. Ưu điểm ............................................................................................... 56 4.4.2. Nhược điểm ......................................................................................... 56 PHẦN KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................. 58 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................... 61 THUYẾT MINH ĐỀ TÀI PHỤ LỤC ............................................................................................................. 67 GIẤY XÁC NHẬN SẢN PHẨM ĐÀO TẠO ...................................................... 95
6. iv DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Bảng tóm tắt các nghiên cứu đánh giá chất lượng tư vấn tại nhà thuốc tại Việt Nam ............................................................................................................... 12 Bảng 2. 1. Phân công xây dựng công cụ ................................................................ 20 Bảng 2. 2. Danh sách các chuyên gia thẩm định công cụ tư vấn ............................. 21 Bảng 3.1. Thông tin người tham gia phỏng vấn ..................................................... 27 Bảng 3. 2. Đặc điểm chung của nhà thuốc ............................................................. 27 Bảng 3. 3. Các chủ đề tư vấn phổ biến ................................................................... 29 Bảng 3. 4. Mức độ thường xuyên ........................................................................... 30 Bảng 3. 5. Người thực hiện tư vấn ......................................................................... 31 Bảng 3. 6. Thời gian trung bình của một lần tư vấn ............................................... 32 Bảng 3. 7. Nhu cầu sử dụng công cụ của dược sĩ tại nhà thuốc .............................. 34 Bảng 3. 8. Giá của công cụ .................................................................................... 34 Bảng 3. 9. Đặc điểm của các trường hợp tư vấn ..................................................... 35 Bảng 3. 10. Tỷ lệ thông tin thu thập ....................................................................... 36 Bảng 3. 11. Tỷ lệ thông tin cung cấp trong tư vấn .................................................. 37 Bảng 3. 12. Tỷ lệ nội dung kết thúc tư vấn ............................................................ 38 Bảng 3. 13. Đặc điểm chung của các dược sĩ tham gia đào tạo .............................. 43 Bảng 3. 14. Đặc điểm nhà thuốc tham gia đào tạo ................................................. 44 Bảng 3. 15 Tỷ lệ các câu trả lời đúng trước và sau đào tạo..................................... 45 Bảng 3. 16 Số các lời khuyên về TH cần đi khám bác sĩ các dược sĩ đưa ra trước và sau đào tạo............................................................................................................. 45 Bảng 3. 17. Tỷ lệ các lời khuyên về paracetamol các dược sĩ đưa ra trước và sau đào tạo ......................................................................................................................... 46 Bảng 3.18. Đặc điểm chung các trường hợp tư vấn ................................................ 47 Bảng 3. 19. Tỷ lệ thông tin thu thập ....................................................................... 48 Bảng 3. 20. Tỷ lệ thông tin cung cấp trong tư vấn .................................................. 49 Bảng 3. 21. Tỷ lệ nội dung kết thúc tư vấn ............................................................ 50 Bảng 3. 22. Tình huống mua thuốc trị cảm lạnh OTC cho người lớn - các thuốc được bán . 51 Bảng 3. 23. Tình huống mua thuốc trị cảm lạnh OTC cho trẻ <5 tuổi - các thuốc được bán. 52
7. v DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 2. 1. Sơ đồ tóm tắt nghiên cứu ...................................................................... 25 Hình 3. 1. Tỉ lệ các triệu chứng thông thường tại các nhà thuốc ............................. 28 Hình 3. 2. Tỉ lệ các bệnh phổ biến tại các nhà thuốc .............................................. 29 Hình 3. 3. Tỉ lệ các vấn đề khó khăn ...................................................................... 31 Hình 3. 4. Mức độ cần thiết của công cụ ................................................................ 32 Hình 3. 5. Tỉ lệ các yêu cầu cần thiết của công cụ .................................................. 33 Hình 3. 6. Tỉ lệ các hình thức công cụ ................................................................... 33 Hình 3. 7. Hình ảnh “Sổ tay tư vấn dành cho dược sĩ nhà thuốc” ........................... 39 Hình 3. 8. Cấu trúc nội dung tư vấn của mỗi triệu chứng/bệnh .............................. 40
8. vi DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Viết đầy đủ/ giải thích ADR Adverse Drug Reaction Tác dụng có hại của thuốc BN Bệnh nhân CBYT Cán bộ y tế CCĐ Chống chỉ định DLS Dược lâm sàng DS Dược sĩ DSCĐ Dược sĩ cao đẳng DSĐH Dược sĩ đại học DSNT Dược sĩ nhà thuốc DSTH Dược sĩ trung học FDA Food and Drug Administation Cục Quản lý Thuốc và Thực phẩm Hoa Kỳ GPP Thực hành tốt nhà thuốc KH Khách hàng Mean Giá trị trung bình NBT Người bán thuốc NĐV Người đóng vai NVNT Nhân viên nhà thuốc N Tổng số đơn vị khảo sát n Số đơn vị thỏa mãn một biến quan sát OTC Thuốc không kê đơn SD Độ lệch chuẩn WHO World Health Organization Tổ chức Y tế Thế Giới
9. vii BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC HUẾ THÔNG TIN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ CẤP ĐẠI HỌC HUẾ 1. Thông tin chung 1.1.Tên đề tài: Xây dựng và đánh giá hiệu quả các công cụ hỗ trợ tư vấn sử dụng thuốc tại nhà thuốc 1.2. Mã số: DHH 2017-04-69 1.3.Chủ nhiệm đề tài: TS.DS. Võ Thị Hà 1.4. Cơ quan chủ trì: Trường ĐH Y Dược – Đại học Huế 1.5.Thời gian thực hiện: 01/2017 - 12/2018 2. Mục tiêu nghiên cứu: 1. Khảo sát tình hình tư vấn sử dụng thuốc tại một số nhà thuốc trên địa bàn Thành phố Huế 2. Xây dựng các công cụ tư vấn liên quan đến điều trị một số bệnh thông thường hay gặp tại nhà thuốc 3. Đánh giá hiệu quả của can thiệp nhằm nâng cao chất lượng tư vấn sử dụng thuốc không kê đơn tại một số nhà thuốc trên địa bàn thành phố Huế 3. Tính mới và sáng tạo - Áp dụng đồng thời phương pháp phỏng vấn, quan sát trực tiếp và đóng vai tình huống để khảo sát trung thực chất lượng tư vấn tại nhà thuốc. - Lần đầu tiên có một nghiên cứu ở Việt Nam biên soạn và thẩm định một cuốn “Sổ tay tư vấn dành cho dược sĩ nhà thuốc” để tư vấn các triệu chứng/bệnh thông thường tại nhà thuốc. - Tiến hành can thiệp bằng đào tạo trực tiếp với sự hỗ trợ của “Sổ tay tư vấn dành cho dược sĩ nhà thuốc” để nâng cao chất lượng tư vấn cho dược sĩ nhà thuốc, đồng thời đánh giá hiệu quả của can thiệp này trên cả kiến thức và thực hành thực tế.
10. viii 4. Các kết quả nghiên cứu thu được 4.1. Về khảo sát tình hình tư vấn sử dụng thuốc tại 58 nhà thuốc trên địa bàn thành phố Huế bằng phỏng vấn từ tháng 2/2016 đến 7/2016, chúng tôi rút ra một số kết quả như sau: - Số nhân viên trung bình là 2,79 ± 0,88 người/nhà thuốc. Trong đó, số lượng dược tá là đông nhất. Có 55,2% các nhà thuốc có lượng khách hơn 50 khách/ngày. - Ho, đau đầu, và sốt là 3 triệu chứng bệnh phổ biến nhất, chiếm lần lượt 79,3%, 75,9%, và 70,7%. Trong các bệnh hay gặp tại nhà thuốc thì tăng huyết áp, đái tháo đường và đau dạ dày là phổ biến nhất, chiếm lần lượt khoảng 94,1%, 67,6%, và 64,7%. - Bệnh nhân đến các nhà thuốc hay được tư vấn về liều dùng (82,8%) và thời điểm dùng thuốc (79,3%). Quá trình tư vấn sử dụng thuốc thường xuyên được thực hiện trong gần ¾ số nhà thuốc được khảo sát. - Việc triển khai tư vấn tại các nhà thuốc thường gặp khó khăn do không có thời gian (53,4%), bệnh nhân không có nhu cầu (29,3%) và không có tài liệu hỗ trợ (29,3%). - Khoảng ¾ nhà thuốc có dược sĩ đại học tư vấn và gần 54% có dược sĩ trung học tư vấn. - Gần 1/2 tổng số nhà thuốc có thời gian cho tư vấn trung bình là lớn hơn 5 phút. Hơn 97% các nhà thuốc cần công cụ hỗ trợ dược sĩ tư vấn sử dụng thuốc cho bệnh nhân. - Về các yêu cầu cần thiết khi xây dựng một công cụ thì yêu cầu thông tin chính xác chiếm 87,9%, tính cập nhật chiếm 50,0%. - Gần 38% các nhà thuốc yêu thích công cụ hỗ trợ tư vấn sử dụng thuốc dưới dạng sách. - 67,2% nhà thuốc có nhu cầu sử dụng công cụ hỗ trợ dược sĩ tư vấn tại nhà thuốc và 65,5% nhà thuốc sẵn sàng chi trả 50.000 Việt Nam đồng cho một cuốn sách hỗ trợ tư vấn sử dụng thuốc. 4.2. Về khảo sát tình hình tư vấn sử dụng thuốc không kê đơn tại 21 nhà thuốc trên địa bàn thành phố Huế bằng quan sát trực tiếp trong thời gian 8 – 9/2017 chúng tôi ghi nhận được 269 trường hợp mua thuốc, trong đó 61,0% (164 trường hợp) mua thuốc không kê đơn nhận được tư vấn, chúng tôi rút ra một số kết luận như sau: